Η φιλοσοφία είναι μια πνευματική εκγύμναση. Αυτή την εκγύμναση επικαλείται και ο Πλάτων όταν ορίζει τη φιλοσοφία σαν μια Μελέτη Θανάτου. Για τον Πλάτωνα, τόσο ο θάνατος όσο και η φιλοσοφία έχουν τον ίδιο στόχο: το λύσιμο της ψυχής από τα δεσμά του σώματος (Πλάτωνος, Φαίδων, 67d «Λύειν δέ γε αὐτήν͵ ὥς φαμεν͵ προθυμοῦνται ἀεὶ μάλιστα καὶ μόνοιοἱ φιλοσοφοῦντες ὀρθῶς͵ καὶ τὸ μελέτημα αὐτὸ τοῦτό ἐστιν τῶν φιλοσόφων͵ λύσις καὶ χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος·»). Μία μελέτη που ενώνει την αναμνηστική προσπάθεια όπως γινόταν στους Πυθαγόρειους, με την κάθαρση της ψυχής και τον χωρισμό της από το σώμα, το ξεπέρασμα του χρόνου και το πλησίασμα στην απόλυτη αλήθεια.
Ο φιλόσοφος όλη του τη ζωή την αφιερώνει στο πώς θα κατορθώσει να ελευθερώσει το αιώνιο τμήμα του εαυτού του από το θνητό και ακάθαρτο (Πλάτωνος, Φαίδων, 67e-68a, «εἰ γὰρ δια βέβληνται μὲν πανταχῇ τῷ σώματι͵ αὐτὴν δὲ καθ ́αὑτὴν ἐπιθυμοῦσι τὴν ψυχὴν ἔχειν͵ τούτου δὲ γιγνομένου εἰ φοβοῖντο καὶ ἀγανακτοῖεν͵ οὐπολλὴ ἂν ἀλογία εἴη͵ εἰ μὴ ἅσμενοι ἐκεῖσε ἴοιεν͵ οἷ ἀφικομένοις ἐλπίς ἐστιν οὗ διὰ βίου ἤρωντυχεῖνἤρων δὲ φρονήσεωςᾧ τε διεβέβληντο͵ τούτου ἀπηλλάχθαι συνόντος αὐτοῖς;).
Επομένως, θα ήταν παράδοξο σε όλη του τη ζωή να ποθεί κάτι άλλο από το θάνατο. Οι ασχολούμενοι με τη φιλοσοφία επιζητούν μετά μανίας το θάνατο δηλαδή την απαλλαγή της ψυχής από το σώμα. Ο πραγματικός φιλόσοφος απέχει από ηδονές όπως το φαγητό και το πιοτό, τις φροντίδες του σώματος, την απόκτηση εκλεκτών φορεμάτων και υποδημάτων, τους καλλωπισμούς σχετικά με το σώμα, καθώς και τις ηδονές του έρωτα (Πλάτωνος, Φαίδων, 68c «Οὐκοῦν καὶ ἡ σωφροσύνη͵ ἣν καὶ οἱ πολλοὶ ὀνομάζουσισωφροσύνην͵ τὸ περὶ τὰς ἐπιθυμίας μὴ ἐπτοῆσθαι ἀλλ ́ ὀλιγώρως ἔχειν καὶ κοσμίως͵ ἆρ ́ οὐτούτοις μόνοις προσήκει͵ τοῖς μάλιστα τοῦ σώματος ὀλιγωροῦσίν τε καὶ ἐν φιλοσοφίᾳ ζῶσιν;»).
Ο Ιάμβλιχος στο έργο του «Προτρεπτικὸς ἐπὶ φιλοσοφίαν», μας αποκαλύπτει πως η Πυθαγόρεια προτροπή «να μην φοράς δακτυλίδι» (Δακτύλιον μὴ φόρει»,Ἄκουσμα ἀριθ. κβ' (22), υποκρύπτει τον εξής συμβολισμό:
«Επειδή το δακτυλίδι περιβάλλει σαν δεσμός αυτούς που το φορούν, έχοντας ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό το να μην πιέζει ούτε να ταλαιπωρεί, αλλά, κατά κάποιον τρόπο, να εφαρμόζει και να προσαρμόζεται με προσφυή τρόπο, ένας τέτοιος δεσμός είναι και το σώμα για την ψυχή• το να μην φοράς δακτυλίδι σημαίνει, λοιπόν, να φιλοσοφείς αληθινά και να χωρίζεις την ψυχή από τον δεσμό που την περιβάλλει• γιατί η φιλοσοφία 'είναι' άσκηση θανάτου και χωρισμός της ψυχής από το σώμα. Καλλιέργησε, λοιπόν, με μεγάλο ζήλο, την Πυθαγορική 'φιλοσοφία', η οποία, μέσω του νου, αποστασιοποιεί τον εαυτό της από όλα τα σωματικά 'πάθη' και καταγίνεται με τα νοητά και τα άϋλα 'όντα', μέσω των θεωρητικών μαθημάτων• αλλά ταυτόχρονα απελευθέρωνε τον εαυτό σου από τα σφάλματα, τα αντίρροπα και κωλυσιεργά του φιλοσοφείν, 'δηλαδή' τις ασχολίες της σάρκας, τις υπερβολικές τροφές και τους αδικαιολόγητους κορεσμούς, που καταλαμβάνουν το σώμα σαν δεσμός και προκαλούν αδιάλειπτες νοσηλείες και ενοχλήσεις».
Οι αισθήσεις που ουσιαστικά τροφοδοτούν το σώμα με ερεθίσματα, είναι γεμάτες πλάνες και δεν αποτελούν καθόλου αξιόπιστο οδηγό στην πορεία προς την κατάκτηση της Αληθείας. Ο άνθρωπος κάθε στιγμή της ζωής του καλείται να επιλέξει στάση ζωής που είτε δικαιώνει την ανώτερη θεϊκή του καταγωγή είτε τον απομακρύνει από αυτή. Όσο θανατώνει την ορμέμφυτη επιθυμία, αποτινάζει από πάνω του τα αισθητηριακά δεσμά και ωθείται προς το απόλυτο, τόσο καλύτερα αντικρίζει τη θεϊκή φύση της ψυχής .
Με τον όρο κάθαρση εννοείται ο αποχωρισμός της ψυχής από την ύλη, η συγκέντρωση στον εαυτό της και η κατάκτηση της ανεξαρτησίας και της εσωτερικής αυτονομίας της ( «Κάθαρσις δὲ εἶναι ἆρα οὐτοῦτο συμβαίνει͵ ὅπερ πάλαι ἐν τῷ λόγῳ λέγεται ͵ τὸ χωρίζειν ὅτι μάλιστα ἀπὸ τοῦ σώματος τὴν ψυχὴν καὶ ἐθίσαι αὐτὴν καθ ́ αὑτὴν πανταχόθεν ἐκτ τοῦ σώματος συναγείρεσθαίτε καὶ ἁθροίζεσθαι͵ καὶ οἰκεῖν κατὰ τὸ δυνατὸν καὶ ἐν τῷν ῦν παρόντι καὶ ἐν τῷ ἔπειτα μόνην καθ ́ αὑτήν͵ ἐκλυομένην ὥσπερ [ἐκ] δεσμῶν ἐκ τοῦ σώματος; Πλάτωνος, Φαίδων, 67c-d).
Η φρόνηση είναι η αρετή που καθαρίζει την ψυχή του ανθρώπου (Πλάτωνος, Φαίδων, 69b-c «τὸ δ ́ ἀληθὲς τῷ ὄντι ᾖ κάθαρσίς τις τῶν τοιούτων πάντων καὶ ἡσωφροσύνη καὶ ἡ δικαιοσύνη καὶ ἀνδρεία͵ καὶ αὐτὴ ἡ φρόνησις μὴ κα θαρμός τις ᾖ.»). Ο φιλόσοφος αποκαθαίρεται με αυτό τον τρόπο και γλιτώνει από ένα νέο εγκλωβισμό σε άλλο σώμα και από επιπλέον παραμονή του στη γη (Πλάτωνος, Φαίδων, 81e «καὶ μέχρι γε τούτου πλανῶνται͵ ἕως ἂν τῇ τοῦ συνεπακολουθοῦντος͵ τοῦ σωματοειδοῦς͵ ἐπιθυμίᾳ πάλιν ἐνδεθῶσιν εἰς σῶμα·»).
Η μετενσάρκωση σύμφωνα με αυτή την φιλοσοφική θεώρηση, έχει τον ίδιο σκοπό με τη φιλοσοφία• την κάθαρση δηλαδή της ψυχής και την επιστροφή της στην αρχική θεϊκή της κατάσταση (Πλάτωνος, Φαίδρος, 248e «εἰς μὲν γὰρ τὸ αὐτὸ ὅθεν ἥκει ἡ ψυχὴ ἑκάστη οὐκ ἀφικνεῖται ἐτῶνμυρίων οὐ γὰρ πτεροῦται πρὸ τοσούτου χρόνουπλὴν ἡ τοῦ φιλοσο φήσαντος ἀδόλως ἢπαιδεραστήσαντος μετὰ φιλοσοφίας͵ αὗται δὲ τρίτῃ περιόδῳ τῇ χιλιετεῖ͵ ἐὰν ἕλωνται τρὶςἐφεξῆς τὸν βίον τοῦτον͵ οὕτω πτερωθεῖσαι τρισχιλιοστῷ ἔτει ἀπέρχονται»).
Η φιλοσοφική ενατένιση του Θείου, είναι εφικτή δια της καθάρσεως και σύμφωνα με την πνευματική συγγένεια του ανθρώπου και της Θεότητας. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα : «Ο θεός έδωσε στον άνθρωπο την ψυχή, για να αναγνωρίζει την ύπαρξη των θεών, για να προστατέψει το εαυτό του από τη βουλιμία, τη διψά, τη ζέστη, το κρύο, την ασθένεια και την αδυναμία, για να ασκήσει τον εαυτό του στην γνώση, και να θυμάται τι είδε, άκουσε, και έμαθε.» Ξενοφώντος, Απομνημονεύματα «1.4.13.2-14.
