Εισαγωγή
Ακασαγκάρμπα, ο Μποντισάτβα ‘Ουσία του Διαστήματος’.
Ο Ακασαγκάρμπα είναι ένας εκ των Οκτώ Υιών (στενός μαθητής) του Βούδα (nye ba’i sras brgyad or nye ba’i sras chen brgyad), που θεωρούνται οι κύριοι Μποντισάτβα της ακολουθίας του Βούδα. Οι υπόλοιποι επτά είναι ο Μαντζούσρι, ο Αβαλοκιτεσβάρα, ο Βατζραπάνι, ο Κσιτιγκάρμπα, ο Σαρβανιβαραναβισκαμπίν, ο Μαϊτρέγυα και ο Σαμανταμπάντρα. Καθένας από τους Μποντισάτβα εκπληρώνει έναν συγκεκριμένο ρόλο για το όφελος των όντων. Ο Ακασαγκάρμπα βοηθά τα όντα να εξαγνιστούν από τα αποτελέσματα των αρνητικών τους πράξεων.
Το όνομα Ακασαγκάρμπα μπορεί να αποδοθεί ως ‘Ουσία (garbha[1] ) του Διαστήματος (akasa)‘ στα Αγγλικά. Για να κατανοήσεις το όνομά του είναι χρήσιμο να σκεφτείς την έννοια του διαστήματος, από την Βουδιστική άποψη. Ως προς την πρώιμη Βουδιστική θεωρία, το διάστημα δεν εμποδίζει, είναι η απουσία ύλης που επιτρέπει την ανεμπόδιστη κίνηση των τεσσάρων μεγάλων στοιχείων της γης, του νερού, της φωτιάς και του αέρα. Το διάστημα είναι επίσης ανεμπόδιστο επειδή είναι πανταχού παρόν και αιώνια φύση. Δεν είναι μόνο η απλή απουσία εμποδίου, αλλά θεωρείται ως ένα από τα τρία μη σύνθετα ντάρμα ή φαινόμενα του κόσμου αυτού, τα άλλα δύο είναι τα δύο είδη παύσης[2] . Στην Πάλι Mahaparinibbanasutta, το διάστημα παρουσιάζεται ως το πραγματικό θεμέλιο για όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της ύπαρξης[3] . Αντιλαμβανόμαστε έτσι, την κυρίαρχη θέση που κατέχει το διάστημα μεταξύ των στοιχείων της ύπαρξης. Με τον ίδιο τρόπο ο Μποντισάτβα Ακασαγκάρμπα, κατέχει την κυρίαρχη θέση μεταξύ των ομοτίμων του, η παρουσία του ξεπερνά κάθε τι άλλο στον κόσμο εκτός από τους ίδιους τους Βούδες. Σαν το διάστημα που κατέχει την απεριόριστη δυνατότητα να φιλοξενεί ολόκληρο τον κόσμο των φαινομένων, έτσι και ο Ακασαγκάρμπα κατέχει αμέτρητες ασύλληπτες ιδιότητες για να ωφελεί τα όντα. Καθώς ενσαρκώνει το ανεμπόδιστο, βοηθά τα όντα να αφαιρούν τα εμπόδια από το δρόμο της αφύπνισης, τα εμπόδια συγκεκριμένα που δημιουργούνται από τις ίδιες τους τις αρνητικές πράξεις, αποκαλύπτοντας τις παραβάσεις τους.
Εξ αιτίας της σχέσης του με το διάστημα και τον εξαγνισμό των αρνητικών πράξεων, ο Ακασαγκάρμπα έχει συνδεθεί στενά με τον Βούδα Βαϊροτσάνα, που είναι κυρίαρχη φιγούρα στις Βουδιστικές ταντρικές παραδόσεις, και η κύρια λειτουργία του είναι ο εξαγνισμός της αρνητικότητας εν γένει και ειδικότερα, όσων έχουν πεθάνει. Ο Ακασαγκάρμπα είναι μια σημαντική λατρευτική[4] φιγούρα ειδικότερα στις ταντρικές παραδόσεις της Κίνας και της Ιαπωνίας.
Το κείμενο της Ακασαγκαρμπασούτρα
Ο Μ. W. de Visser, στην εργασία του για τον Ακασαγκάρμπα στην Κίνα και την Ιαπωνία (δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε) δίνει μια περιεκτική λίστα κειμένων που σχετίζονται με τον Μποντισάτβα[5] . H πρώτη μεταξύ αυτών που εμφανίστηκε στα Κινέζικα ήταν η Σούτρα του Μποντισάτβα Ακασαγκάρμπα, που μετέφρασε ο Μπουνταγυάσας (Buddhayasas) μεταξύ 403 μ.χ. και 413 μ.χ. Αυτή είναι και η παλιότερη έκδοση του κειμένου που έχουμε, η Σανσκριτική δεν υπάρχει πλέον.
Η Κινέζικη έκδοση αυτού του κειμένου διαφέρει σημαντικά από την Θιβετανική έκδοση στο Κανγκιούρ[6] . Αν και το βασικό περιεχόμενο στα δύο κείμενα είναι το ίδιο, η δομή τους διαφέρει πολύ και στα Κινέζικα υπάρχουν εδάφια που δεν υπάρχουν στα Θιβετανικά, και το αντίθετο[7] . Δικαιολογημένα λοιπόν αναφέρουμε δυο διαφορετικές εκδόσεις της Ākāśagarbhasūtra.
Το Θιβετανικό κείμενο ετοιμάστηκε από τους Σακυαπράμπα και Ρατναρακσίτα, δυο μοναχούς που άκμασαν περί τον 9ο μ.Χ. αιώνα.[8] Αν και στο Κανγκυούρ υπάρχει μια Ākāśagarbhasūtra, έχουμε εναλλακτικές μεταφράσεις κάποιων παραγράφων της. Στη Siksasamuccaya του Σαντιντέβα, όπου έχουν επιβιώσει τα Σανσκριτικά καθώς και η μετάφραση στα Θιβετανικά, αναφέρει εκτενώς (εδάφια) από τη Σούτρα[9] .
Καίρια σημεία της Ākāśagarbhasūtra
Αυτή η Σούτρα είναι πολύ γνωστή στην Θιβετανική Βουδιστική κοινότητα, τουλάχιστον ονομαστικά. Αυτό απορρέει από το γεγονός ότι αναφέρεται στο υψηλά ιστάμενο και ευρέως μελετημένο κείμενο του Σαντιντέβα Μποντιτσαριαβατάρα (Θιβ. byang chub sems pa’i spyod pa la ’jug pa). Στο πέμπτο κεφάλαιο ‘Διαφύλαξη της Επαγρύπνησης’, ο Σαντιντέβα συμβουλεύει τον αναγνώστη να μελετήσει τις Σούτρες, αρχίζοντας με την Ākāśagarbhasūtra, ώστε να μάθει για την εξάσκηση[10][10] .
Η Ākāśagarbhasūtra είναι Σούτρα της Μαχαγιάνα, που δίνει έμφαση στην πνευματική εξάσκηση. Επομένως μπορεί να ειπωθεί, πως έχει μεγάλη συνάφεια με αυτό που ονομάζεται Μαχαγιάνα Σούτρες της διαλογιστικής συγκέντρωσης, όπου η Śūraṃgamasamādhisūtra είναι η κύρια αντιπρόσωπός τους. Το κείμενό μας πράγματι αναφέρεται στην διαλογιστική συγκέντρωση της γενναίας προόδου (Σανκσρ. śūraṃgamasamādhi) των Μποντισάτβα του δεκάτου επιπέδου[11] . Επιπλέον, στη συζήτηση για τις παραβάσεις των αρχαρίων Μποντισάτβα, επικρίνεται μεταξύ άλλων διεφθαρμένων συνηθειών και ο περιορισμός της εξάσκησης των μοναχών στην απλή απαγγελία των γραφών και μόνο.
Το κύριο θέμα αυτής της Σούτρας όμως, δεν είναι ο διαλογισμός, παρά η εμπιστοσύνη και η αφοσίωση στον Μποντισάτβα ως τα μέσα του εξαγνισμού. Επειδή, όπως ήδη αναφέραμε, η κύρια δραστηριότητα του Ακασαγκάρμπα είναι η αφαίρεση των εμποδίων του δρόμου της αφύπνισης, συνιστάται έντονα, να αναπτύξουν οι μαθητές καθαρή πίστη σ’ αυτόν. Είναι αυτή η πίστη, μαζί με τις λατρευτικές ασκήσεις αφοσίωσης και προσφορών, που επικαλείται την παρουσία και τις ευλογίες του. Αφού καλεστεί, ο Μποντισάτβα θα βοηθήσει τους πιστούς σύμφωνα με τις δυνατότητές τους και τις τάσεις τους, κάνοντάς τους καταρχήν να φανερώσουν τις αρνητικές τους πράξεις.
Αυτή η άσκηση της γνωστοποίησης ή της εξομολόγησης των αρνητικών πράξεων θεωρείται θεμελιώδες στοιχείο της Βουδιστικής εξάσκησης. Ουσιώδες για τον εξαγνισμό του νου, είναι το τρίτο μέρος της επτάπτυχης άσκησης (Θιβ. yan lag bdun pa) που είναι μια προκαταρκτική άσκηση καθημερινής απαγγελίας των περισσοτέρων ασκούμενων στη Θιβετανική παράδοση[12] . Οι επτά πτυχές είναι: απόδοση τιμών στους Βούδες, παρουσίαση προσφορών σ’ αυτούς, γνωστοποίηση των αρνητικών μας πράξεων, αγαλλίαση για τις θετικές πράξεις όλων των όντων, έκκληση για Ντάρμα, παράκληση να παραμείνουν οι Φωτισμένοι μαζί μας και αφιέρωση όλων των αρετών για το όφελος όλων των όντων.
Ποιες ακριβώς είναι αυτές οι αρνητικές πράξεις που πρέπει να φανερώσουν οι ακόλουθοι του Βούδα; Σ’ αυτήν τη Σούτρα ο ίδιος ο Βούδας απαντάει στην ερώτηση: είναι οι παραβάσεις (Θιβ. ltung ba, Σανσκ. Āpatti) ή τα παραπτώματα. Τα παραπτώματα είναι οι παραβιάσεις των όρκων ή των αρχών της συμπεριφοράς, που είναι συγκεκριμένες για κάθε είδος Βουδιστή μαθητή. Στο Βουδισμό, οι όρκοι αποτελούν πνευματικές δεσμεύσεις, που παίρνονται για να διασφαλίσουν τη σταθερή πρόοδο στο δρόμο. Είναι οι «πρακτικές εφαρμογές και προέρχονται από διαφορετικές Βουδιστικές θεωρίες[13] .» Επομένως οι παραβάσεις δεν είναι κάποιες πράξεις που κρίνονται ηθικά ανάρμοστες από κάποια ανώτερη εξουσία. Αλλά οι πράξεις του σώματος, του λόγου και του νου που έχουν σαν αποτέλεσμα, σοβαρά εμπόδια στον πνευματικό δρόμο αυτού που τις διαπράττει. Προκαλούν σα να λέμε, ‘πτώση’ από το δρόμο της αφύπνισης και στη χειρότερη περίπτωση πτώση στα κατώτερα πεδία της ύπαρξης. Αυτές οι παραβάσεις πρέπει να γνωστοποιηθούν και να εξαγνιστούν από το ξεκίνημα του δρόμου, και ακριβώς αυτή είναι η ειδικότητα του Ακασαγκάρμπα, να βοηθά τους ανθρώπους να το κάνουν αυτό. Κάποιος μπαίνει στην Μαχαγιάνα όταν έχει αναπτύξει την μποντιτσίτα, που είναι η απόφαση να φτάσει στη Φώτιση για το όφελος όλων των όντων[14] . Επομένως το πρώτο βήμα στην άσκηση είναι η δημιουργία αυτής της πρόθεσης, που ονομάζεται η μποντιτσίτα της επιθυμίας (Θιβ. smon pa’i byang chub kyi sems, Σανσκ. bodhipraṇidhicitta)που μετέπειτα ακολουθείται από ενεργή συμμετοχή στο δρόμο, την μποντιτσίτα της εφαρμογής (Θιβ. ’jug pa’i byang chub kyi sems, Σανσκ. bodhiprasthānacitta[15] ). Στην εκτενή εξήγηση της εξάσκησης στην μποντιτσίτα της εφαρμογής, που υπάρχει στο Αποσαφήνιση της Πρόθεσης του Σοφού (Elucidation of the Sage’s Intent, thub pa dgongs gsal) του Σάκυα Παντίτα, ο συγγραφέας εξηγεί την αιτία της γέννησής της, τον τρόπο καλλιέργειας των συνθηκών που ευνοούν την ανάπτυξή της και τις μεθόδους που αποτρέπουν την μείωσή της[16] . Στο τελευταίο μέρος αναφέρει τις βασικές παραβάσεις που απαριθμούνται στην Ākāśagarbhasūtra. Είναι οι παραβάσεις που κάνουν οι ηγέτες, οι πολιτικοί και οι Σράβακα ή οι μαθητές, και ειδικότερα οι αρχάριοι Μποντισάτβα[17] . Αυτή η λίστα, εκτός των παραβάσεων των Σράβακα, έγινε το κύριο θέμα της εκπαίδευσης Μαχαγιάνα που είναι γνωστό ως οι δεκατέσσερις βασικές παραβάσεις[18] . Επειδή στο κείμενο αυτό μελετούν όλες οι σχολές του Θιβετανικού Βουδισμού, οι συγγραφείς όλων των παραδόσεων αναφέρονται στην Ākāśagarbhasūtra ως πηγή για την κατανόηση των παραβάσεων των παραβάσεων των Μποντισάτβα[19] .
Η Σούτρα αναφέρει την ακόλουθη λίστα παραβάσεων:
α) Για τους ηγέτες κσατρίγια:
- Η κλοπή από ένα μέρος λατρείας ή από τη σάνγκα ή η προτροπή των άλλων να το κάνουν.
- Η επιβολή να εγκαταλείψουν οι άλλοι το Ντάρμα και η δημιουργία εμποδίων στις διδασκαλίες.
- Η επιβολή να εγκαταλείψουν οι μοναχοί τα ράσα τους και η κακομεταχείρισή τους.
- Η διάπραξη κάποιας από τις χείριστες πράξεις.
- Η υποστήριξη της θεώρησης για την μη - ύπαρξη της αιτιότητας.
β) Για τους υπουργούς:
- Η κλοπή από ένα μέρος λατρείας ή από τη σάνγκα.
- Η καταστροφή χωριού, περιφέρειας ή πόλης.
- Η επιβολή να εγκαταλείψουν οι άλλοι το Ντάρμα και η δημιουργία εμποδίων στις διδασκαλίες.
- Το βλάψιμο των μοναχών μέσω της αφαίρεσης των ράσων τους, τιμωρίας ή του φόνου τους.
- Η διάπραξη κάποιας από τις χείριστες πράξεις.
γ) Για τους Σράβακα:
- Ο φόνος
- Η κλοπή
- Η ακάθαρτη συμπεριφορά
- Το ψέμα
- Το βλάψιμο ενός Βούδα.
δ) Για τους αρχάριους Μποντισάτβα:
- Η διδαχή του βαθιού Ντάρμα της κενότητας σε ανώριμους πνευματικά ανθρώπους.
- Η αποθάρρυνση των ανθρώπων στο να ασκηθούν στο δρόμο της Μαχαγιάνα.
- Η αποθάρρυνση των ανθρώπων στο να ασκηθούν στην βινάγυα της ατομικής απελευθέρωσης.
- Η δυσφήμηση του δρόμου των Σράβακα, λέγοντας πως εμποδίζει τα όντα να φτάσουν στην Φώτιση και να εξαλείψουν τις μολύνσεις.
- Η εξύμνηση του εαυτού και τα ψέματα από ζήλια και χάριν της απόκτησης κέρδους και φήμης.
- Η εξαπάτηση των άλλων, ισχυριζόμενοι πως έχουμε πραγματώσει τις βαθιές διδασκαλίες της κενότητας, ενώ δεν τις έχουμε πραγματώσει.
- Το να είμαστε η αιτία να επιβάλλονται πρόστιμα στους μοναχούς και να προσφέρουμε τη δωροδοκία που πήραμε στους κσατρίγια.
- Το να είμαστε η αιτία να εγκαταλείψουν οι μοναχοί την άσκηση του στοχασμού και να δίνουμε τις προσφορές που προορίζονταν στους μοναχούς που στοχάζονται, για να ωφεληθούν μοναχοί που κάνουν απλώς την άσκηση της απαγγελίας.
Ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό χαρακτηριστικό αυτής της Σούτρα είναι η αναφορά στις ασκήσεις του ονείρου[20] . Παρόμοιες ασκήσεις είναι γνωστές στους μαθητές του Θιβετανικού Βουδισμού που είναι εξοικειωμένοι με τις τεχνικές αυτού που ονομάζεται γιόγκα του ονείρου, όμως είναι αρκετά σπάνιες στα μη ταντρικά κείμενα της Μαχαγιάνα[21] . Σ’ αυτό το πλαίσιο, η άσκηση του ονείρου προορίζεται για όσους απέτυχαν να συναντήσουν τον Ακασαγκάρμπα όταν ήταν ξυπνητοί ώστε να δημιουργήσουν μια συνάντηση με τον Μποντισάτβα στο όνειρο και να γνωστοποιήσουν τις παραβάσεις τους.
Τέλος, ένα επαναλαμβανόμενο θέμα της Σούτρας είναι η χρήση των νταράνι. Αυτός ο όρος έχει τουλάχιστον δύο ξεχωριστές ερμηνείες σ’ αυτό το κείμενο: από τη μια είναι ένας μυστικιστικός τύπος που επαναλαμβάνεται για να εκπληρώσει κάποια συγκεκριμένη κοσμική και πνευματική επιθυμία, δικιά μας ή των άλλων, και από την άλλη, είναι η κατάσταση της αλάνθαστης μνημοσύνης που πετυχαίνουν οι Μποντισάτβα στα υψηλότερα επίπεδα πραγμάτωσης. Η αναφορά στα νταράνι όμως δεν υπονοεί την επιρροή του ταντρικού βουδισμού στο κείμενο αυτό. Τα νταράνι χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά στα πρώτα κείμενα της Μαχαγιάνα που προηγούνται της ανάπτυξης των τάντρα στο Βουδισμό[22] .
Συμπεράσματα
Η Ākāśagarbhasūtra μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ιερό κείμενο της Μαχαγιάνα, όπου η αφοσίωση, για τον Βουδισμό, είναι το επιδέξιο μέσο στο δρόμο της Φώτισης. Στην Κίνα και την Ιαπωνία θεωρείτο πολύ σημαντικό κείμενο, εκεί ο Μποντισάτβα Ακασαγκάρμπα υπήρξε σημαντική λατρευτική μορφή και στη Θιβετανική παράδοση ήταν η κύρια πηγή της λίστας των παραβάσεων των Μποντισάτβα. Η Σούτρα προηγείται της ανάπτυξης του ταντρικού βουδιστικού κινήματος στην Ινδία, όμως περιέχει αρκετά στοιχεία που της προσδίδουν σπουδαιότητα και που αργότερα αναπτύχθηκαν στην Βατζραγιάνα.
Ο Ακασαγκάρμπα είναι η ουσία, η μήτρα του διαστήματος. Είναι απέραντος και παρέχει στα όντα ότι χρειάζονται, είναι ανεμπόδιστος, αφαιρώντας κάθε τι που τα εμποδίζει να δουν την αλήθεια.
Η Μετάφραση
Για τη μετάφραση αυτή, οι μεταφραστές βασίστηκαν στην έκδοση Dege του Κανγκυούρ, υποστηριζόμενοι από τις εκδόσεις Beijing και Narthang, και τη βοήθεια της παρεμφερούς έκδοσης του Κανγκυούρ (δες βιβλιογραφία). Όταν αντιμετωπίσαμε προβληματικές ή δύσκολες παραγράφους, συζητήσαμε τις εκδοχές με τους Θιβετανούς λογίους που συνεργαζόμασταν, για να βρούμε την καταλληλότερη ερμηνεία του κειμένου.
Το έργο της μετάφρασης συμπίπτει αναπόφευκτα με το έργο της ερμηνείας κι έτσι κάθε μετάφραση αποτελεί μια πιθανή ερμηνεία ενός κειμένου. Στην περίπτωση αυτή, το έργο υπήρξε δύσκολο εξ αιτίας των πολλών δυσνόητων και κάπως απόκρυφων ποιητικών στίχων που η Σούτρα περιέχει. Έχοντας όλες τις πηγές στη διάθεσή μας, κάναμε το καλύτερο δυνατόν για να καταλάβουμε και να μεταφράσουμε τους στίχους αυτούς. Η διαύγεια των Αγγλικών στίχων που προέκυψαν όμως, δεν αντανακλά την διφορούμενη φύση του Θιβετανικού κειμένου, που είναι αινιγματική σε πολλές περιπτώσεις. Ζητάμε συγνώμη για όλες τις περιπτώσεις που δεν ήμασταν δίκαιοι.
Η εξειδικευμένη ορολογία, όπως τα διάφορα είδη όντων που βρίσκονταν μπροστά στον Βούδα καθώς και ορισμένοι τεχνικοί όροι, δίνονται στα Σανσκριτικά καθώς σκεφτήκαμε πως η Αγγλική τους απόδοση δεν θα έδινε το ακριβές νόημα. Η Θιβετανική έκδοση της Σούτρας περιέχει επίσης κάποια νταράνι στα Σανσκριτικά, έτσι κι εμείς, όπως οι Θιβετανοί μεταφραστές, τα αφήσαμε όπως είναι. Στην προσπάθειά μας να αναδομήσουμε τα πιο σωστά τους Σανσκριτικά, αντιμετωπίσαμε πολλά προβλήματα αν και είχαμε τη βοήθεια ενός ειδικού στα Σανσκριτικά. Η επίλυσή τους απαιτεί ένα ξεχωριστό εγχείρημα, κάτι που είναι πέρα από την πρόθεση της παρούσας μεταφραστικής εργασίας.
