Εισαγωγή
Η Σούτρα Διδασκαλία για την Σχετική και την Τελική Αλήθεια είναι ένα σημαντικό κείμενο των διδασκαλιών του Μεγάλου Οχήματος, που ασχολείται με ένα από τα κύρια θέματα της βουδιστικής φιλοσοφίας, τις δύο αλήθειες. Αυτά τα αξιώματα είναι 1) η σχετική αλήθεια (η κατανόηση του κόσμου όπως μας εμφανίζεται) και 2) η τελική αλήθεια (η κατανόηση του κόσμου όπως είναι). Επειδή αυτή η διαίρεση της πραγματικότητας είναι ένα από τα κύρια θέματα που αποτελούν τη βάση ολόκληρης της βουδιστικής σκέψης, το μήνυμα αυτής της Σούτρα είναι πολύ σημαντικό για όλες τις βουδιστικές παραδόσεις και ιδιαίτερα για το Μεγάλο Όχημα.
Κάποιοι αναγνώστες μπορεί να εκπλαγούν στο ότι το μεγαλύτερο μέρος της διδασκαλίας αυτής της Σούτρας διδάσκεται από τον Μαντζούσρι τον μαθητή του Βούδα και όχι από τον ίδιο το Βούδα. Όμως, όπως θα έχουν διαπιστώσει οι αναγνώστες των Σούτρα του Μεγάλου Οχήματος, ο Βούδας ενθαρρύνει συχνά τους μαθητές του να διδάξουν και προσυπογράφει τις ομιλίες τους ως ‘λέξεις του Βούδα’ (buddhavacana). Έτσι, μέσα από τη φωτισμένη δραστηριότητα του ίδιου του Βούδα, η διδασκαλία του Μαντζούσρι μετατρέπεται σε αυθεντικό κείμενο. Πριν όμως να μπορέσει να μεταφέρει ο Μαντζούσρι την εύγλωττη διδασκαλία του, πρέπει πρώτα να έρθει σ’ αυτόν τον κόσμο καθώς διαφαίνεται πως προσωρινά βρίσκεται σε ένα μακρινό βουδικό πεδίο, που λέγεται Πολύτιμος Κόσμος (Jewel World).
Η Σούτρα, που διδάσκεται στη Κορφή του Όρους του Γύπα– που είναι ένας λόφος έξω από την αρχαία πόλη Ρατζαγκρά, πρωτεύουσα του αρχαίου κράτους Μάγκαντα– ξεκινά με την ερώτηση που κάνει ο Μποντισάτβα ‘Κύριος της Ειρήνης και της Γαλήνης’ στον Βούδα, ως προς το που βρίσκεται ο Μποντισάτβα Μαντζούσρι. Ο Βούδας ανακοινώνει πως ο Μαντζούσρι πήγε σ’ ένα βουδικό πεδίο που βρίσκεται πολλές χιλιάδες κοσμικά συστήματα μακριά. Ο Βούδας εξηγεί πως ο Μαντζούσρι βρίσκεται στη σύναξη ενός άλλου Βούδα, του Ρατνακέτου. Ο ‘Κύριος της Ειρήνης και της Γαλήνης’ ζήτησε ευγενικά από τον Βούδα να στείλει ένα σινιάλο στον Μαντζούσρι για έρθει στον κόσμο αυτό, αφού ο Μαντζούσρι είναι ο μόνος Μποντισάτβα που μπορεί, διδάσκοντας, να διαλύσει κάθε εμπειρία δυαδικότητας ή όπως αναφέρεται στο κείμενο, εμπειρίες που εμπεριέχουν ‘σημεία αναφοράς’.
Έτσι ο Βούδας έστειλε αμέσως φως από τη μαγική τρίχα ανάμεσα στα φρύδια του. Το φως ενέπνευσε τον Μαντζούσρι να επιστρέψει στο κόσμο αυτό, ταξιδεύοντας μαζί με μια τεράστια σύναξη Μποντισάτβα, από το βουδικό πεδίο του Ρατνακέτου. Όταν έφτασαν συνοδευόμενοι από πομπή και εορτασμούς, πρόσφεραν το κατάλληλο προσκύνημα στον Βούδα Σακυαμούνι. Αφού τακτοποιήθηκαν στον κόσμο αυτό, ζητήθηκε από τον Μαντζούσρι να δώσει στη συνάθροιση μια διδασκαλία παρόμοια με τις οδηγίες που δίνει ο Βούδας Ρατνακέτου στο μακρινό του πεδίο.
Ο Μαντζούσρι ξεκίνησε να διδάσκει αναπτύσσοντας το βασικό μήνυμα της Σούτρα που είναι μια εξήγηση των δύο αληθειών. Το γενικό θέμα της ομιλίας του Μαντζούσρι επικεντρώνεται στις ιδιαίτερες συνθήκες του βουδικού πεδίου του Ρατνακέτου, το μήνυμα όμως είναι το ίδιο εφαρμόσιμο και στις εμπειρίες των όντων του δικού μας κόσμου.
Ο Μαντζούσρι διδάσκει πως υπάρχουν δυο αλήθειες. Η σχετική αλήθεια όπου ξεδιπλώνονται όλα τα είδη εμπειριών– καλές και κακές, ενάρετες και μη ενάρετες, ευχάριστες και επώδυνες, φωτισμένες και συγχυσμένες. Αυτή η αλήθεια εμπεριέχει επίσης κάθε πνευματική εξάσκηση που φέρνει ένα κοινό ον στη κατάσταση της ίδιας της φώτισης. Και υπάρχει η απόλυτη αλήθεια, όπου πραγματώνει κανείς πως όλα τα φαινόμενα που βιώνει στο σχετικό επίπεδο είναι στην ίδια τους τη πρωταρχική φύση και όπως λέει ο Μαντζούσρι, ‘αγέννητα, ανεκδήλωτα και χωρίς ουσία.’ Αυτήν την αλήθεια βιώνουν τα φωτισμένα όντα. Όμως, αν και τα φωτισμένα όντα αντιλαμβάνονται την αγέννητη, ανεκδήλωτη και χωρίς ουσία φύση όλων των φαινομένων, συμμετέχουν δραστήρια στη σχετική πλευρά των πραγμάτων. Τα φωτισμένα όντα δηλαδή, πραγματοποιούν τις εκπαιδεύσεις στο δρόμο, οδηγούν τα πλανεμένα όντα προς τη φωτισμένη κατάσταση και προσφέρουν πολλές υπηρεσίες γενικά στα όντα. Εντούτοις, όπως επανειλημμένα διδάσκει ο Μαντζούσρι στη Σούτρα, εκπαιδεύουν χωρίς να εκπαιδεύουν, οδηγούν χωρίς να οδηγούν και υπηρετούν χωρίς να υπηρετούν. Μέσα από τέτοιες παράδοξες εκφράσεις ο Μαντζούσρι περιγράφει τις εμπειρίες εκείνων που έχουν άμεση κατανόηση και των δύο αληθειών.
Η διδασκαλία αναπτύσσεται φυσικά/organically καθώς ο Μαντζούσρι απαντά σε διάφορες ερωτήσεις που του κάνουν αρκετοί Μποντισάτβα από τη συνοδεία του Βούδα Σακυαμούνι. Αν και το επαναλαμβανόμενο θέμα της διδασκαλίας παραμένει η φύση των δύο αληθειών, ο Μαντζούσρι καλύπτει μια ποικιλία θεμάτων ειδικά πάνω στις ερωτήσεις που τίθενται. Έτσι περιγράφει τις ιδιότητες των Ακροατών και των Μποντισάτβα στον κύκλο του Βούδα Ρατνακέτου και τις ηθικές εκπαιδεύσεις (vinaya) που τηρούν.
Έχει ενδιαφέρον ότι ο Μαντζούσρι διδάσκει, πως τις ίδιες τις πράξεις που οι Ακροατές της συνάθροισης αποφεύγουν, αυτές υιοθετούν οι Μποντισάτβα ως κύρια τους εκπαίδευση με μια διαφοροποίηση. Για παράδειγμα, οι Ακροατές θέλουν να αποφεύγουν με κάθε κόστος τη φιλαργυρία, ενώ οι Μποντισάτβα εμπλέκονται ακριβώς στη ‘φιλαργυρία’ με την κατανόηση όμως πως αυτό που αρνιούνται να απορρίψουν είναι το όφελος των όντων, παρά ο κοσμικός πλούτος.
Προς το τελευταίο ήμισυ της Σούτρας, η διδασκαλία παίρνει ένα πιο προσωπικό χαρακτήρα μιας και οι Μποντισάτβα συζητούν με τον Μαντζούσρι σχετικά με τις δικές τους επιτεύξεις και ασκήσεις. Έτσι βλέπουμε τον Μαντζούσρι να περιγράφει - αν και με αινιγματικό τρόπο - τις ενοράσεις του και τις πνευματικές του ικανότητες. Για παράδειγμα, όταν ο Μποντισάτβα Κύριος της Ειρήνης και της Γαλήνης τον ρωτά, αν αντιλαμβάνεται άμεσα την μη προβάλλουσα φύση των φαινομένων του τελικού επιπέδου, ο Μαντζούσρι απαντά, «Εξαίσιε γιε, η μη προβολή δεν αντιλαμβάνεται τη μη προβολή. Γιατί; Επειδή, εξαίσιε γιε, όλα τα φαινόμενα είναι αγέννητα, ανεκδήλωτα και χωρίς ουσία».
Στο τέλος της διδασκαλίας του Μαντζούσρι, ο Βούδας επαινεί και εγκρίνει αυτά που δίδαξε. Εδώ, ζητείται από τον Βούδα να αναπτύξει κάποια από τα θέματα που έθιξε ο Μαντζούσρι. Σε όλη τη Σούτρα γενικά, γίνεται ξεκάθαρο πως οι διδασκαλίες και οι εκπαιδεύσεις των Μποντισάτβα θεωρούνται προτιμότερες, ανώτερες και έχουν μεγαλύτερο πεδίο εφαρμογής απ’ ότι των Ακροατών. Αυτό εγκρίνεται και από τον Βούδα, που χρησιμοποιεί διάφορες αναλογίες που φανερώνουν την ανωτερότητα του οχήματος των Μποντισάτβα. Για παράδειγμα, η διανοητική σοφία των Ακροατών συγκρίνεται με μια μοναδική σταγόνα νερού, ενώ η μη διανοητική σοφία των Μποντισάτβα διδάσκεται πως είναι απείρως ανώτερη, σαν του μεγάλου ωκεανού. Φυσικά, η ανωτερότητα του Μεγάλου Οχήματος εκθειάζεται σε όλες τις Σούτρες του Μεγάλου Οχήματος, αλλά εδώ φαίνεται δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό το θέμα. Στον αναγνώστη δεν μένει καμιά αμφιβολία ως προς την αφοσίωση και την πίστη των πρωταγωνιστών αυτής της Σούτρας.
Προς το τέλος της Σούτρας, σε μια τελική επίδειξη των ανώτερων πνευματικών ικανοτήτων του, ο Μαντζούσρι μπαίνει σε μια απορρόφηση, που του δίνει τη δυνατότητα να αλλάζει την αντίληψη των παρευρισκομένων, κι έτσι όλοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο αυτό, σαν το βουδικό πεδίο του Ρατνακέτου. Με την ενθάρρυνση του Βούδα, ο Μαντζούσρι αποκαλύπτει σε όλους την μαγική αυτή ψευδαίσθηση, προτού αποχωρήσει για το βουδικό πεδίο απ’ όπου ήρθε εξαρχής.
Τέλος, βλέπουμε τα συνήθη ερωτήματα του Ανάντα προς το Βούδα, ως προς τον τίτλο της Σούτρα, τα οφέλη ως προς τους πιθανούς πιστούς και το σωστό τρόπο διάδοσης.
Η μετάφραση έγινε με βάση το Degé block print, με αναφορά άλλες αναθεωρήσεις της Σούτρας όπως ταξινομούνται στην CTRC Comparative Edition of the Kangyur. Δυστυχώς δεν φαίνεται να έχει διασωθεί κάποιο χειρόγραφο στα Σανσκριτικά[1] .
